Στις 15 Σεπτεμβρίου 2021, με την ευκαιρία της ομιλίας της για την κατάσταση της Ένωσης, η πρόεδρος κ. Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν δήλωσε τα εξής: «Η ενημέρωση είναι δημόσιο αγαθό. Πρέπει να προστατεύουμε αυτές και αυτούς που προσφέρουν διαφάνεια: τους δημοσιογράφους. Για τον σκοπό αυτό παρουσιάσαμε σήμερα μια σύσταση για τη βελτίωση της προστασίας των δημοσιογράφων.»
Όπως ανακοίνωσε η πρόεδρος κ. Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν στην ομιλία της για την κατάσταση της Ένωσης, η Επιτροπή παρουσιάζει σήμερα την πρώτη της σύσταση για την ενίσχυση της ασφάλειας των δημοσιογράφων και άλλων επαγγελματιών των μέσων ενημέρωσης.
Οι δημοσιογράφοι βρίσκονται αντιμέτωποι με αυξανόμενο αριθμό επιθέσεων τα τελευταία χρόνια, ακόμη και δολοφονιών στις τραγικότερες περιπτώσεις.
Η κρίση της νόσου COVID-19 κατέστησε το έργο τους ακόμη πιο δύσκολο, καθώς τα εισοδήματα μειώθηκαν, ιδίως για τους ελεύθερους επαγγελματίες, και η πρόσβαση σε χώρους περιορίστηκε.
Για να αντιστραφεί αυτή η τάση, η Επιτροπή θεσπίζει δράσεις για τα κράτη μέλη με σκοπό τη βελτίωση της ασφάλειας των δημοσιογράφων — τόσο εντός όσο και εκτός διαδικτύου. Μεταξύ άλλων, η σύσταση ζητεί τη δημιουργία ανεξάρτητων εθνικών υπηρεσιών στήριξης, όπως γραμμές βοήθειας, παροχή νομικών συμβουλών, ψυχολογική υποστήριξη και καταφύγια για δημοσιογράφους και επαγγελματίες των μέσων ενημέρωσης που αντιμετωπίζουν απειλές. Ζητεί επίσης αυξημένη προστασία των δημοσιογράφων κατά τη διάρκεια των διαδηλώσεων, μεγαλύτερη ασφάλεια στο διαδίκτυο και ιδιαίτερη στήριξη στις γυναίκες δημοσιογράφους.
Η αντιπρόεδρος της Επιτροπής και αρμόδια για θέματα Αξιών και Διαφάνειας, κ. Βιέρα Γιούροβα, δήλωσε σχετικά: «Κανένας δημοσιογράφος δεν πρέπει να πεθάνει ή να υποστεί βλάβη λόγω της δουλειάς του. Πρέπει να στηρίζουμε και να προστατεύουμε τους δημοσιογράφους· είναι ουσιαστικής σημασίας για τη δημοκρατία. Η πανδημία κατέδειξε περισσότερο από ποτέ τον βασικό ρόλο των δημοσιογράφων στην ενημέρωσή μας, και την επείγουσα ανάγκη να λάβουν οι δημόσιες αρχές περισσότερα μέτρα για την προστασία τους. Σήμερα ζητούμε από τα κράτη μέλη να αναλάβουν αποφασιστική δράση ώστε να καταστεί η ΕΕ ασφαλέστερος τόπος για τους δημοσιογράφους.»
Ο κ. Τιερί Μπρετόν, επίτροπος Εσωτερικής Αγοράς, πρόσθεσε: «Η ελευθερία και η πολυφωνία των μέσων ενημέρωσης αποτελούν θεμελιώδεις αξίες της ΕΕ και πρέπει να τις υπερασπιστούμε ενεργά. Καθώς ο κλάδος των μέσων ενημέρωσης εξακολουθεί να προσαρμόζεται και να εξελίσσεται, το ίδιο ισχύει και για τις απειλές που αντιμετωπίζουν οι επαγγελματίες των μέσων ενημέρωσης κατά την άσκηση του επαγγέλματός τους. Οι διαδικτυακές απειλές είναι μια νέα πραγματικότητα. Σήμερα, παρουσιάζουμε μια σύσταση που εστιάζει τις προσπάθειές μας εκεί όπου χρειάζονται περισσότερο: στη διασφάλιση της ασφάλειας των δημοσιογράφων, τόσο εντός όσο και εκτός διαδικτύου.»
Σύσταση για την ασφάλεια των δημοσιογράφων
Η σύσταση διατυπώνει μέτρα, μεταξύ των οποίων και συστάσεις που επικεντρώνονται στις διαμαρτυρίες και στις διαδηλώσεις· στη διαδικτυακή ασφάλεια και στην ψηφιακή ενδυνάμωση∙ στις γυναίκες δημοσιογράφους και στους δημοσιογράφους που ανήκουν σε μειονοτικές ομάδες.
- Γενικές συστάσεις
Καθώς ο αριθμός των επιθέσεων κατά δημοσιογράφων ολοένα αυξάνεται — περισσότερες από 900 επιθέσεις στην ΕΕ το 2020 — η σύσταση καλεί τα κράτη μέλη να διερευνήσουν σθεναρά και να ασκήσουν διώξεις για όλες τις εγκληματικές πράξεις, αξιοποιώντας πλήρως την ισχύουσα εθνική και ευρωπαϊκή νομοθεσία. Κατά περίπτωση, τα κράτη μέλη παροτρύνονται να εμπλέκουν ευρωπαϊκές αρχές, όπως η Ευρωπόλ και η Eurojust. Τα κράτη μέλη θα πρέπει να προωθήσουν καλύτερη συνεργασία ανάμεσα στους φορείς επιβολής του νόμου και στους φορείς των μέσων ενημέρωσης, ώστε να εντοπίζουν και να αντιμετωπίζουν αποτελεσματικότερα τις απειλές που δέχονται οι δημοσιογράφοι, και να παρέχουν προσωπική προστασία σε δημοσιογράφους που κινδυνεύουν. Είναι επίσης ζωτικής σημασίας τα μέσα ενημέρωσης να έχουν πρόσβαση χωρίς διακρίσεις σε πληροφορίες, όπως σε συνεντεύξεις Τύπου και σε έγγραφα που βρίσκονται στην κατοχή δημόσιων αρχών. Επιπλέον, οι συστάσεις υπογραμμίζουν πόσο σημαντική είναι η κατάρτιση αλλά και η ενίσχυση της πρόσβασης στην κοινωνική προστασία για όλους τους επαγγελματίες των μέσων ενημέρωσης.
- Διαμαρτυρίες και διαδηλώσεις
Σχεδόν ένα στα τρία περιστατικά λαμβάνουν χώρα κατά τη διάρκεια διαδηλώσεων, γεγονός που τις καθιστά το συχνότερο μέρος επιθέσεων κατά δημοσιογράφων το 2020. Τα κράτη μέλη θα πρέπει να παρέχουν τακτική κατάρτιση στις αρχές επιβολής του νόμου ώστε οι δημοσιογράφοι και οι υπόλοιποι επαγγελματίες των μέσων ενημέρωσης να είναι σε θέση να εργάζονται με ασφάλεια και χωρίς περιορισμούς κατά τη διάρκεια τέτοιων εκδηλώσεων. Η συνεργασία με τους εκπροσώπους των δημοσιογράφων είναι ουσιαστικής σημασίας για τη λήψη αποφάσεων σχετικά με τα καταλληλότερα μέτρα, για παράδειγμα όσον αφορά την οπτική ταυτοποίηση των επαγγελματιών των μέσων ενημέρωσης. Ο διορισμός αξιωματικών-συνδέσμων για την ενημέρωση των δημοσιογράφων σχετικά με πιθανούς κινδύνους, πριν από προγραμματισμένες διαμαρτυρίες ή διαδηλώσεις, συγκαταλέγεται επίσης μεταξύ των συνιστώμενων μέτρων.
- Διαδικτυακή ασφάλεια και ψηφιακή ενδυνάμωση
Η ψηφιακή και η διαδικτυακή ασφάλεια έχει καταστεί μείζον μέλημα για τους δημοσιογράφους λόγω της διαδικτυακής υποκίνησης σε μίσος, των απειλών σωματικής βίας, των κινδύνων της κυβερνοασφάλειας και της παράνομης παρακολούθησης. Τα κράτη μέλη παρακινούνται να προωθήσουν τη συνεργασία ανάμεσα στις διαδικτυακές πλατφόρμες και στους οργανισμούς με εμπειρογνωσία στην αντιμετώπιση απειλών κατά δημοσιογράφων, αναδεικνύοντας για παράδειγμα τον ρόλο που μπορούν να διαδραματίσουν ως αξιόπιστες πηγές επισήμανσης παράνομου περιεχομένου. Οι σχετικοί φορείς κυβερνοασφάλειας θα πρέπει, κατόπιν αιτήματος, να βοηθούν τους δημοσιογράφους που επιθυμούν να διαπιστώσουν εάν οι συσκευές ή οι διαδικτυακοί λογαριασμοί τους έχουν παραβιαστεί, να λάβουν τις υπηρεσίες εγκληματολόγων ερευνητών κυβερνοασφάλειας. Τα κράτη μέλη θα πρέπει επίσης να προωθούν τον τακτικό διάλογο ανάμεσα στους φορείς εκείνους που είναι αρμόδιοι για την κυβερνοασφάλεια, τα μέσα ενημέρωσης και τον κλάδο, προκειμένου ιδίως να ενισχύσουν την ευαισθητοποίηση στην κυβερνοασφάλεια και τις ψηφιακές δεξιότητες των δημοσιογράφων.
- Γυναίκες δημοσιογράφοι, δημοσιογράφοι από μειονοτικές ομάδες και ασχολούμενοι με θέματα ισότητας
Οι γυναίκες δημοσιογράφοι και οι δημοσιογράφοι που ανήκουν σε μειονοτικές ομάδες, καθώς και εκείνοι που ασχολούνται με θέματα ισότητας είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι σε απειλές και επιθέσεις. Οι γυναίκες δημοσιογράφοι αντιμετωπίζουν περισσότερες απειλές από τους άνδρες συναδέλφους τους: το 73 % δήλωσαν ότι έχουν βιώσει διαδικτυακή βία κατά την εργασία τους. Η σύσταση καλεί τα κράτη μέλη να στηρίξουν πρωτοβουλίες που αποσκοπούν στην ενδυνάμωση των γυναικών δημοσιογράφων, των επαγγελματιών που ανήκουν σε μειονοτικές ομάδες και όσων ασχολούνται με θέματα ισότητας. Παροτρύνει τα κράτη μέλη να βελτιώσουν τη διαφάνεια και την αποτελεσματική καταγγελία των επιθέσεων και των διακρίσεων εις βάρος αυτών των δημοσιογράφων και να τους ενημερώσουν σχετικά με την αναζήτηση βοήθειας και στήριξης. Επιπλέον, η σύσταση τονίζει την ανάγκη προώθησης της ισότητας και άρσης των αποκλεισμών στις αίθουσες Τύπου και στον κλάδο των μέσων ενημέρωσης συνολικά, καθώς και της συνεχούς ανάπτυξης ικανοτήτων και δεξιοτήτων σε όλα τα επαγγέλματα που σχετίζονται με την προστασία των δημοσιογράφων.
Επόμενα βήματα
Η Επιτροπή θα διοργανώσει συζητήσεις για την εφαρμογή της σύστασης με τα κράτη μέλη και τους ενδιαφερόμενους φορείς στα σχετικά φόρουμ, ιδίως στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού φόρουμ για τα ειδησεογραφικά μέσα. Επίσης, η Επιτροπή θα αξιολογεί την κατάσταση και την επιτευχθείσα πρόοδο, και θα συνεχίσει να αναλύει την ασφάλεια των δημοσιογράφων σε όλα τα κράτη μέλη, στο πλαίσιο της ετήσιας έκθεσης για το κράτος δικαίου. Τα κράτη μέλη θα πρέπει να κοινοποιήσουν στην Επιτροπή τα μέτρα που έλαβαν για την εφαρμογή της σύστασης 18 μήνες μετά την έκδοσή της.
Χρηματοδότηση της ΕΕ με σκοπό να στηρίξει τα κράτη μέλη στην εφαρμογή της παρούσας σύστασης διατίθεται στο πλαίσιο διαφόρων προγραμμάτων και έργων, μεταξύ άλλων για την κατάρτιση δικαστών, αστυνομικών δυνάμεων και δημοσιογράφων. Η ΕΕ συγχρηματοδοτεί επίσης ευρωπαϊκό μηχανισμό ταχείας αντίδρασης υπό την καθοδήγηση του Ευρωπαϊκού Κέντρου Ελευθερίας του Τύπου και των Μέσων Ενημέρωσης που εδρεύει στη Λειψία της Γερμανίας. Ο μηχανισμός παρέχει στήριξη για νομική υπεράσπιση και γνωμοδότηση, βοήθεια έκτακτης ανάγκης όπως κάλυψη ταξιδιών, ψυχολογικής υποστήριξης και οικογενειακών εξόδων, προσφέρει κατοικίες στη Γερμανία και στην Ιταλία, ενώ διοργανώνει και υποστηρίζει δράσεις κατάρτισης σε ολόκληρη την ήπειρο. Σήμερα, η Επιτροπή δημοσιεύει επίσης νέα πρόσκληση υποβολής προτάσεων σχετικά με την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης και την ερευνητική δημοσιογραφία, η οποία αντιπροσωπεύει χρηματοδότηση από την ΕΕ ύψους περίπου 4 εκατ. ευρώ. Η πρωτοβουλία αυτή θα υποστηρίξει δύο χωριστές δράσεις: αφενός μεν τον πανευρωπαϊκό μηχανισμό αντιμετώπισης των παραβιάσεων της ελευθερίας του Τύπου και των μέσων ενημέρωσης, και αφετέρου το ταμείο στήριξης έκτακτης ανάγκης προς ερευνητές δημοσιογράφους και οργανισμούς μέσων ενημέρωσης για τη διασφάλιση της ελευθερίας των μέσων ενημέρωσης στην ΕΕ.
Ιστορικό
Ο αυξανόμενος αριθμός φυσικών, νομικών και διαδικτυακών απειλών και επιθέσεων κατά δημοσιογράφων και άλλων επαγγελματιών των μέσων ενημέρωσης τα τελευταία χρόνια, ο οποίος αποτυπώνεται στις εκθέσεις της Επιτροπής για το κράτος δικαίου το 2020 και το 2021, αποτελεί ανησυχητική τάση. Σωματικές επιθέσεις έχουν καταγραφεί ιδίως στο πλαίσιο διαδηλώσεων και, σε αρκετά κράτη μέλη, δημοσιογράφοι έχουν δεχτεί επιθέσεις από διαδηλωτές αλλά και από την αστυνομία, σε ορισμένες περιπτώσεις. Οι διαδικτυακές απειλές αυξάνονται σε ολόκληρη την ΕΕ, με τις γυναίκες δημοσιογράφους και τους δημοσιογράφους μειονοτικής καταγωγής να διατρέχουν τον μεγαλύτερο κίνδυνο. Η κατάσταση αυτή είναι ιδιαίτερα ανησυχητική όταν οι εν λόγω επιθέσεις προέρχονται από πολιτικούς ή ισχυρά δημόσια πρόσωπα.
Η σύσταση, που ανακοινώθηκε για πρώτη φορά στο ευρωπαϊκό σχέδιο δράσης για τη δημοκρατία, αποτελεί μέρος μιας ευρύτερης προσπάθειας της ΕΕ για τη στήριξη της ελευθερίας και της πολυφωνίας των μέσων ενημέρωσης. Βασίζεται στη σύσταση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την προστασία της δημοσιογραφίας και την ασφάλεια των δημοσιογράφων και άλλων παραγόντων των μέσων ενημέρωσης, και λαμβάνει υπόψη τα στοιχεία που συγκεντρώθηκαν κατά την πρώτη έκδοση του ευρωπαϊκού φόρουμ για τα ειδησεογραφικά μέσα. Κατά την προετοιμασία της σύστασης, πραγματοποιήθηκε διαρθρωμένος διάλογος — με τη συμμετοχή των κρατών μελών, δημοσιογράφων, ενώσεων που εκπροσωπούν δημοσιογράφους και διεθνείς οργανισμούς — τον Μάρτιο του 2021.
Στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού σχεδίου δράσης για τη δημοκρατία, ανακοινώθηκαν διάφορες δράσεις για τη στήριξη της ελευθερίας και της πολυφωνίας των μέσων ενημέρωσης, βάσει της εντολής της παρούσας Επιτροπής. Η Επιτροπή θα εξακολουθήσει τις προσπάθειες που καταβάλλει σχετικά με την παροχή βιώσιμης χρηματοδότησης για έργα που εστιάζουν στη νομική και πρακτική βοήθεια προς δημοσιογράφους στην ΕΕ και πέραν αυτής. Η συνολική χρηματοδότηση της ΕΕ σε εν εξελίξει έργα για τη στήριξη της ασφάλειας των δημοσιογράφων, καθώς και της ελευθερίας και της πολυφωνίας των μέσων ενημέρωσης, ανέρχεται σε 21,5 εκατ. ευρώ. Η Επιτροπή επεξεργάζεται επίσης μια πρωτοβουλία που καλύπτει μέτρα για την προστασία των δημοσιογράφων και των υπερασπιστών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από την καταχρηστική προσφυγή στη δικαιοσύνη (στρατηγικές αγωγές προς αποθάρρυνση της συμμετοχής του κοινού — SLAPP).
Επιπλέον, η Επιτροπή θα παρουσιάσει το 2022 ευρωπαϊκή νομοθετική πράξη για την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης, προκειμένου να διασφαλιστεί η ανεξαρτησία των μέσων ενημέρωσης.
